ATA’NIN (ÖNCÜ) KIZLARI

Ceyhun Balcı

Filenin Sultanları nitelemesini itici buluyorum. Her ne kadar pek çok yerde kullanılsa da özellikle kaçınıyorum sultanlar demekten.

Onlara “Ata’nın Kızları” demeyi yeğliyorum.

Kimden söz ettiğim anlaşılmış olmalıdır.

Onların sivrilmesi her ne kadar son yıllarda olduysa da çeyrek yüzyıllık bir geçmişi vardır Türk kadın voleybolunun sıçramaya başlamasının.

Atatürk’ün “zeki, çevik ve ahlâklı” tanımlamasına bire bir uydukları kuşkusuzdur.

Ata’nın kızlarının başarısının kökünde Türk kadın devrimi vardır. O eşsiz devrimi görmezden gelirsek onların başarısını anlamakta zorlanırız.

Yıl 1926!

Atatürk İzmir’dedir. Bir sinemaya gider. İlk dikkatini çeken izleyicilerin tümünün erkek oluşudur. Durumu sorguladığında kadınlar için ayrı gösterim yapıldığı yanıtını alır.

Devrimci ruh hemen orada harekete geçer.

Sinemanın tümünü değil yarısını boşalttırır. Girişte kendisine sevgi gösterilerinde bulunan kadınların içeri alınmasını ister.

Amacı kadınla erkeği yan yana getirmektir.

Türkiye’de daha önce buna benzer bir durum yaşanmamıştır.

Bu davranışıyla kadın-erkek yan yanalığının önündeki duvarı yıkmıştır.

Yıkılan duvardan sonra kadının sıçramasının, toplumsal yaşama katılmasının önündeki engeller bir bir temizlenecektir.

Sabiha Rıfat (Ecebilge) Gürayman (1910, Manastır-4 Ocak 2003, İzmir)

Kadın devriminin açtığı yola ilk girenlerdendir.

Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendislerinden birisi olmasının yanı sıra, ülkemizin ilk kadın voleybolcusudur.

Fenerbahçe’de oynamıştır. Onun sporculuk döneminde yeterince kadın voleybolcu olmadığı için erkek takımlarında oynayarak sürdürmüştür spor yaşamını. Fenerbahçe yandaşları ona “uçan parmaklar” adını takmıştır.

Erkeklerle yan yana spor yapma gücünü ve özgüvenini Atatürk’ün kadın devriminden aldığını söylemek abartı olmayacaktır.

Anıtkabir inşaatının şantiye şefliğini yaptı. Bu durum Yunan Başbakanı Venizelos’un da dikkatini çekti. “Hayatımda ilk kez böyle bir işin başında kadın görüyorum” diyerek şaşırtışını gizlemeyen Venizelos, Gürayman’ı kutlamayı unutmadı.

Ankara-Beypazarı yolunun 86. kilometresinde yapılan köprünün yapımında da görev aldı. Anadolu’da köprü yapan ilk kadın mühendis unvanını bu görevine borçludur. Bu nedenle eseri “Kız Köprüsü” olarak anıldı.

Halet Çambel (1916, Berlin-2014, İstanbul)

Arkeolog Çambel, Hitit hiyerogliflerinin çözüldüğü yer olarak da bilinen Karatepe-Arslantaş kazılarını yönetmiştir. Yine, burada ülkemizin ilk açık hava müzesini kurmuştur.

Sporcu Halet Çambel eskrim dalında Suat Fetgeri Aşeni ile birlikte Türkiye’yi olimpiyatlarda temsil eden kadın sporcu olmuştur.

Hatta, oyunlar sırasında Hitler tarafından görüşmeye çağırılmıştır. Hükümetimin izni olmadan bu çağrıya uyamam diyerek Hitler’in huzuruna çıkmaktan uzak durmuştur.

Ata’nın kızlarının öncülerinden iki örnek paylaşmış oldum.

Kadın voleybolcularımıza ilginin ve sevginin kaynağında Atatürk’ün kadın devriminin ürünleri olmalarının ayrı yeri vardır diye düşünüyorum.

Azim ve Karar, 11.09.2025